Osmanlı İmparatorluğu'nun Son Döneminde İslâm, Devlet ve Eğitim
İkinci Abdülhamit’in uzun hükümdarlığı pek çok veçhesiyle tarih araştırmalarına konu olmuştur. İmparatorluğun çözülmesinden önceki bu son siyasi istikrar çağı, Batı kaynaklı yeniliklere; ekonomik, kültürel ve siyasi hamlelere reaksiyon gösterilen bir dönemdir. Mekteb-i Hümayûn, bu reaksiyonu Abdülhamit dönemi orta öğretimi üzerinden inceliyor. Bu dönemde bürokrasi, Yıldız’ın çizdiği hedefler doğrultusunda eğitime, kendi içinde çelişen fakat imparatorluğun selameti açısından tek çıkış yolu gibi gözüken zorlu bir misyon yüklüyor: Batılı güçlerin İmparatorluğa sızmasını, Osmanlı ihtiyaç ve koşullarına uyarlanmış bir Batılı eğitim modeli yoluyla engellemek. Bu çelişik gayeye ulaşmak için Osmanlı orta eğitiminin Tanzimat’tan itibaren geçirdiği değişim bir yandan sürdürülürken, bir yandan da rota kısmen değiştiriliyor. Eğitimin özellikle ahlâki içeriğinin İslâmileştirilmesi ve ulusallaştırılması bu rota değişikliğinin önemli bileşenleri. Söz konusu hamleler, elbette faillerinin niyetlerinden bağımsız sonuçlar da yaratıyor. Fortna’nın çalışması bu karmaşık tarihsel kurguyu, arşiv belgeleri, anılar, ders kitapları ve haritaları içeren zengin bir malzeme aracılığıyla ortaya koyuyor. İmparatorluğun son yıllarını ve bu yılların mirasını anlamak için...
