Makalat kitabı, Şems-i Tebrizi’nin bazı meclislerdeki sohbetleri sırasında Mevlana ile konuşurken aralarında geçen bahislerin, müridler ve inkarcılar tarafından sorulan sorulara verdiği cevapların derlemesiyle oluşmuştur. Eser aynı zamanda Mevlana’nın özel yaşantısını, onun hayat hikayesini kapsayan birçok gizli hatıraları da bizim istifademize sunmaktadır.
Mevlana’nın Şems-i Tebrizi ile nasıl buluştuğunu anlatan ve o buluşmanın efsaneleşmiş yönlerini, iyi bilinmeyen, sebepleri anlaşılmayan taraflarını aydınlatmak gayreti gösteren çok sayıda eski ve yeni menakıb yazarları bu hikayeleri ancak romantik bir kılıkta uzun uzadıya nakletmeye özenmişlerdir. Makalat kitabı, bu gizli kalmış konular üzerindeki perdeyi kaldırdığı gibi Mevlana’nın Şems’e nasıl tabi olduğuna da bir dereceye kadar ışık tutmakta ve açıklık getirmektedir.
Kitap, herkesçe bilinen halin aksine olarak Şems-i Tebrizi’nin çok kesin görüşlü bir bilgin ve bir hakikat aşığı, mürşidlik mertebesine ermiş arif bir yol gösterici olduğunu öğretmektedir. İşte sadece bu nokta bile eserin önemini belirtmeye yeter.
