Temel Kavramlar - Uygulamalar - Programlar
Kitabın birinci baskısının tükenmesinden sonra yeni baskısı gecikmeli olarak yayına hazırlandı. Bu gecikmenin ana nedeni 23 Ekim 2011 ve daha sonra 9 Kasım 2011’ de meydana gelen depremlerdir. Bu süreçte manevi desteklerini esirgemeyen tüm meslektaşlarıma ve hocalarıma teşekkürlerimi sunarım.
Yapısal Eşitlik Modeli (YEM) son dönemlerde sosyal bilimlerde en önemli veri analiz tekniklerinden biri olmuştur. YEM, sosyal bilimlerde teorilerin formüle edilmesi ve değişkenler arasındaki karmaşık ilişki yapılarının bir model yardımıyla açıklanmasında yaygın bir biçimde kullanılmaktadır. Temel olarak YEM ekonometrideki eşanlı eşitlik sistemlerinin bir uzantısıdır. YEM, iki ayrı istatistiksel geleneğin bir karma yapısını temsil etmektedir. Psikoloji ve psikometrideki faktör analizinin gelişimi ve temel olarak ekonometrideki eşanlı eşitlik modellerinin gelişimi bu modelleme yaklaşımının ortaya çıkmasına ve gelişmesine olanak sağlamıştır. Günümüzde YEM, teorik ve uygulamalı istatistiksel araştırmalarda etkin bir araç olarak kullanılmaktadır.
YEM’ de gizil değişken kavramı oldukça önemlidir. Bu kavram yapı, faktör, boyut ve değişken gibi çeşitli isimler kullanılarak adlandırılmaktadır. Gizil değişken kavramı doğrudan ölçülemeyen, ancak gözlenebilir basit değişkenler yardımıyla ölçülebilir hale gelen örtük bir yapıyı ifade etmektedir.
Temel olarak psikolojik araştırmalarda kullanılan gizil değişkenlerin analizi gözlenemeyen yapıların açıklanmasına ilişkindir. Bu nedenle bir teorik yapının açıklanmasında gizil değişkenler temel rol almaktadır. Günümüzde bu kavram YEM ile birlikte anılmakta, geniş bir biçimde tartışılmakta ve kullanılmaktadır. Psikoloji bilimini temel alan bu durum, şimdilerde biyolojide, ekolojik araştırmalarında, elektronların hareketlerinin açıklanmasında, pazarlama araştırmalarında, bilgi teknolojilerinde, yapay sinir ağlarında, biyometrik çalışmalarda, vb. yaygın bir biçimde kullanılmaktadır.
YEM, istatistiksel bağımlılığa dayalı modellerle ilgili bütünleşik hipotezler içindeki değişkenlerin sebep-sonuç ilişkisini açıklayabilen ve kuramsal modellerin bir bütün olarak test edilmesine olanak veren etkili bir model test etme ve geliştirme yöntemidir. Ayrıca YEM modelleri, araştırmacılara değişkenler arasında doğrudan ve dolaylı etkileri belirleme olanağı da sağlamaktadır. YEM, sosyal bilimlerde kullanılan diğer istatistiksel tekniklere üstün olarak; modellemede yer alan kuramsal yapılar arasındaki etkileşimleri, yapılara ölçme hatalarını ve hatalar arasındaki ilişkileri dâhil ederek modelleyen çok değişkenli istatistiksel bir yaklaşımdır.
LISREL ile Yapısal Eşitlik Modellemesi başlıklı kitap YEM konusunda yeni çalışmaya başlamış araştırmacılara temel düzeyde YEM ve LISREL hazır yazılımının ekran çıktıları ile kullanımını en basit düzeyde aktarmayı hedeflemektedir. LISREL hazır yazılımına ilişkin olarak www.ssicentral.com adresinden elde edilecek uygulamalar ve LISREL kullanımına ilişkin temel belgeler bu kitabın ana çatısını oluşturmaktadır. En basit şekilde araştırmacıların herhangi bir komut yazmadan LISREL’ in grafiksel ara yüzünü kullanarak analizlerini yapabilmesi için bir yol haritası sunulmuştur. Araştırmacılar http://yapisalesitlik.blogspot.com adresinden kitapta yer alan uygulamaların veri dosyalarına ve LISREL çözümlerine ulaşabilirler.
