Toplumların düşünsel ve kültürel keşiflerini insanlığa kazandırmaları medeniyet olgusunu oluşturmaktadır. Kitaplar ve kütüphaneler medeniyetin toplumun geneline yaygınlaşmasında ve sonraki nesillere aktarılabilmesinde çok önemli araçlar olmuşlardır. Nitekim son döneme kadar toplumların gelişmişlik düzeylerini ölçmede okuma yazma durumları, kitap ve gazete üretimi, kütüphanelerinin niceliği ve niteliği medeniyet için başat göstergeler olarak kabul edilmiştir. Bu nedenle kitabın belirli zümrelerin tekelinden çıkarak toplumun geneli tarafından elde edilebilir olması bağlamında matbaanın icadı, bilginin toplumsallaşmasına ve buna bağlı olarak da insanlığın ekonomik, sosyal ve kültürel anlamda topyekün gelişimine katkı sağlaması adına dünya medeniyetinin dönüm noktalarından birisi olmuştur.
Kitap basmacılığının toplumsal kabulü tüm ülkeler için sancılı bir süreci ifade eder. Bu süreç Osmanlı toplumunda üzerinde daha da önemle durulması gereken ve sancısı derinden hissedilen bir değişim olmuştur. Çünkü bilginin toplumsallaşması bir yandan sınıf kavramına karşı bir tehdit unsuru olurken diğer yandan da Osmanlı’da oldukça yaygın bir meslek olan “kitap yazmacılığının” da sonu anlamına gelmektedir. Bu nedenle matbaa ve ilk basılan eserler üzerinde yapılan araştırmalar dönemin sosyal ve kültürel sorunlarının anlaşılmasında çıkış noktasıdır.
Elinizdeki bu kitapta zirve medeniyeti yaşamış bir toplumda, bu medeniyeti koruma ve geliştirme adına atılan adımların önemli bir ayağı olan “kitap basmacılığı”nın başlangıcı incelenmiştir. “Beşikdevri basmacılığı” olarak adlandırılan dönemde, zor koşullar altında basılan kitapların fiziksel özelliklerinin ve içeriklerinin tanıtıldığı eserde, öncelikle Osmanlı kitap yazmacılığı konusu ele alınmıştır. Yabancıların marifetiyle başlayan Osmanlı kitap basımcılığında, yerli matbaanın kuruluşuna kadarki süreç anlatıldıktan sonra, beşikdevri basmacılığının sonu olarak görülen Risale i Birgivi adlı esere kadar basılan Türkçe kitaplar kapsamlı ve özenli bir biçimde incelenmiştir. Risale-i Birgivi de dahil 46 eseri kapsayan ve ait oldukları basımevlerine göre sınıflandırılan kitaplar, yazma eser geleneğinin yansıması temel alınarak iç kapak özellikleri açısından analiz edilmiş, ayrıca incelenen kitapların büyük bir kısmının ilk ve son sayfa örnekleri ile yazma nüshalarının sayfalarından örnekler verilmiştir.
Eserde, Osmanlı medeniyetinin kritik bir dönemi farklı bir noktadan ele alınmakta, toplumsal gelişimin önemli araçlarından biri olan matbaa ve burada üretilen eserler o dönemdeki yazmacılık kültürünün etkisi bağlamında incelenmekte, bu nedenle de Osmanlının son dönem sosyal ve kültürel gelişimine ilişkin yapılacak olan araştırmalar için başlangıç noktası önerilmektedir.
- Doç. Dr. Coşkun Polat
