Osmanlı İmparatorluğu'nda Arkeolojinin Öyküsü 1753-1914
Lord Elgin, 19. yüzyıl başlarında Partenon’un heykellerini söküp İngiltere’ye götürdüğü zaman hem klasik sanatı gelecek nesiller için muhafaza ettiğine, hem de Batı’nın meşru bir şekilde sahip olduğu miras üzerinde hak iddia ettiğine inanıyordu. Fransız hükümeti de, bundan kısa bir süre sonra Milo (Değirmenlik) Adası’ndan kolsuz bir Venüs heykeli satın alıp Louvre’da gururla sergilediği zaman, Fransa’yı antikçağın doğal mirasçısı ilan etmiş oluyordu. Bu arada Avusturyalılar ve Almanlar da, Yakındoğu’nun hemen her yerinde muazzam miktarda heykeli ve mimari eseri toprak altından çıkarıp kendi ülkelerine götürmekle meşguldüler.
Avrupalı araştırmacı ve gezginler 18. yüzyıl ortalarından itibaren, antik dünyanın kalıntılarını araştırmak, kazılarla gün ışığına çıkarmak, kataloglamak ve ülkelerine götürmek amacıyla Yunanistan, Türkiye, Mısır, Suriye, Lübnan ve Mezopotamya’ya akın etmeye başladılar. Oluşturdukları koleksiyonlar ünlü müzelere dönüşürken, geliştirdikleri teknikler ise modern, bilimsel arkeolojinin zeminini hazırladı. Ancak boydan boya kat ettikleri topraklar ve buldukları eski eserler Avrupa’daki imparatorluklara veya yerel yönetimlere değil, Osmanlı İmparatorluğu’na aitti. Peki, Osmanlılar Avrupalıların geçmişe yönelik bu tutkusu hakkında ne düşünüyordu? Antikçağ ve onun kültürel mirasıyla kendileri nasıl bir diyalog içerisindeydi?
Geçmişe Hücum, 1753’te Londra’da British Museum’un kurulması ile 1914’te İstanbul’da Evkaf Müzesi’nin açılması arasında geçen dönemde Osmanlı topraklarında gerçekleştirilen arkeolojik faaliyetleri tarih yazımsal açıdan inceliyor. Arkeolojinin doğuşunu Batılıların Doğu’ya dayattığı yabancı bir kavram veya tamamıyla Avrupa kaynaklı bir icat olarak değil, Avrupa ile Osmanlı dünyası arasındaki etkileşimden ortaya çıkan bir süreç olarak görüyor. Farklı disiplinlerden alanında uzman 15 araştırmacı tarafından kaleme alınmış makaleler, hem arkeoloji ile politika, ideoloji ve ulusal kimlik arasındaki ilişkileri hem de kazı alanlarından çıkarılan eserlerin popüler kültür üzerindeki etkisini konu alıyor.
Sayısız anekdot ve ilginç olayın konu edildiği ve ele alınan döneme ait resimler, heykeller, kartpostallar, fotoğraflar ve Osmanlı arşivlerinden belgelerle süslenmiş olan Geçmişe Hücum, modernitenin icat ettiği antik dünyaya yeni bir bakış açısı sunuyor.
