İleri düzey akılcı bir kişiliğe sahip olan İmâmü’l-Haremeyn el-Cüveynî (ö. 478/1085), seçkin eserleri, yetkin öğrencileri, özgün görüşleri, orijinal tespitleri ve farklı bakış açısıyla İslam düşüncesine yön veren âlimlerin başında gelmektedir. Cüveynî’nin, mütekellimîn usulünün en önemli eserlerinden olup üslubunun ağırlığından dolayı “ümmetin bilmecesi” diye anılan eseri el-Burhân’da en kapsamlı şekilde ele aldığı ve akılcı yönünü en çok yansıttığı alan, kıyastır. Cüveynî kıyas ve tâlil konuları bağlamında makāsıd düşüncesine getirdiği yenilikler ve sağladığı katkılarla, makāsıd tarihinde izi sürülen bir çizginin öncüsü olmuş ve bu düşüncenin kurucu teorisyenleri arasında yer almıştır. Maslahatçı yorumun genişliği ve lafızcı yorumun darlığı arasındaki denge arayışında, İmam Şâfiî’nin (ö. 204/820) çizgisini takip etmiş ve genellikle onun doktrinine tâbi olmuşsa da kıyas başta olmak üzere birçok konuda kendine özgü yaklaşımlar ortaya koymuştur.
