Düyun-ı Umumiyye

Düyun-ı Umumiyye

Emperyalizm süreli yaşayan bir olgu gibi olduğundan Yakındoğu' da emperyalizmi işleyen yeni bir kitabı yayınlamak bazıları için lüzumsuz olarak gözükebilir. Elinizdeki kitap Doğu sorununu bu klasik yaklaşım noktasından incelemiş olsaydı bu eleştiri, yerinde olabilirdi. Oysa bildiğim kadarıyla Osmanlı İmparatorluğu'ndaki Avrupa çıkarlarını iktisadi denetim açısından işleyen ilk denemedir. Böyle bir kitabı hazırlamam ilk kez 1925-1926 kışında bana önerildi. Üç sene boyunca Yakındoğu'da bulunduktan sonra Amerika'ya yeni dönmüştüm ve bu fikir bana pek cazip gelmişti. Bu süre içinde Ankara'daki Milli Hükümet ile İtilaf Devletleri'ni savaş eşiğine kadar sürüklemiş olan 1922-1923 tarihli olayların bir tanığı olmam, bu çıkarların dayandığı temelleri araştırmaya beni ayrıca itmiş oldu. 1923'te Prof. Earle'nin Bağdat Demiryolu'yla ilgili kitabının yayınlanmasıyla bu demiryolunun dünya savaşına neden olan öğelerin biri olduğu meydana çıktı. Orta doğudaki Fransız çıkarları öyle eski bir geçmişe dayanmaktaydı ki, Doğu Akdeniz yöresini kapsayan bir Fransız kültür ve nüfuz bölgesinden söz edilebilinir. Ankara'daki Ulusal Hareketin niteliği ve başarılı sonucuyla Lozan'da İtilaf Devletleri'nin Türkler önünde boyun eğmesi, Sevr Antlaşması'nı kamuoyunun gözünden sildi. Oysa bu anlaşma, genel olarak İtilaf Devletleri'nin Osmanlı İmparatorluğu'ndaki maddi çıkarları göz önünde bulundurularak hazırlanmıştı. Bu çıkarlar da (Alman ve Avusturyalılarınki dahil olmak üzere) Avrupa denetimi altında bulunan bir kuruluş tarafından yönetilmekteydi: Osmanlı Düyun-ı Umumiyye İdaresi. Sorun açıktı, ancak çözüm yöntemini zamanla geliştirebildim. Amerika'da toplayabileceğim bilgi yetersiz kalacaktı İstanbul'daki Düyun İdaresi'nin arşivlerinden yararlanmak zorunluydu. Columbia Üniversitesi, bana İstanbul'a gitme olanağı tanıdı. Düyun Konsey Başkanı olan Sir Adam Block bu arşivlerde çalışmama izin verdi. Konsey'in savaş süresi boyunca Başkanı Hüseyin Cahit Bey, Lozan Konferansı'na iştirak etmiş olan M. Adil Bey, Ahmet Emin Bey (Yalman), bana ayrıca yardımcı olmuşlardır.