Genel Esaslar
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLERİİİ
BAŞLICA KISALTMALARXV
GENEL GİRİŞ: ANAYASA VE HUKUKU
I- ANAYASALARIN ORTAYA ÇIKIŞI VE EVRİMİ2
A) ANAYASACILIK HAREKETLERİ2
1.- XIX. Yüzyıl: Liberal Anayasacılık3
2.- XX. Yüzyıl: Sosyalist anayasalar ve liberal ana-yasacılığın evrimi6
a) SSCB Geleneği ve Sosyalist Anayasacılık6
b) Sosyalleşme ve Neo-liberal Dalga7
3.- XXI. Yüzyılda anayasacılık eğilimleri üzerine8
a) Geçiş dönemi anayasacılığı/yeni-anayasacılık8
b) Anayasal çevre hukuku9
c) Çok düzeyli anayasacılık9
B) HUKUK DEVLETİ10
1.- Tarihçesi11
2.- Mekanizma Olarak Hukuk Devleti13
3.- İçerik Olarak Hukuk Devleti15
C) SİYASET BİLİMİ VE ANAYASAL AYRIMLAR17
1.- Anayasa Hukuku ve Siyaset Bilimi17
2.- Anayasal Ayrımlar19
a) Maddî Anlamda ve Şeklî Anlamda Anayasa19
b) Sert Anayasa ve Esnek Anayasa20
c) Yazılı Anayasa ve Kodifiye Edilmemiş Anayasa21
d) Üniter devlet ve federal devlet anayasaları21
e) Sosyal ve İktisadi Anayasa22
II. ANAYASALARIN YAPIMI VE DEĞİŞTİRİLMESİ22
A) ANAYASA YAPIMI: KURUCU İKTİDAR23
1.- Geçiş dönemi ve anayasal düzenin devamlılığı24
2.- Hangi usuller?25
a) Yöneticilerin belirleyici olduğu usuller25
b) Demokratik usuller26
3.- Anayasal düzenleme alanlarında genişleme29
B) ANAYASANIN DEĞİŞTİRİLMESİ: TÜREV KURUCU İKTİDAR30
1.- Usul Kuralları ve Aşamaları30
a) Değişiklik Teklifi (önerisi)30
b) Görüşme ve kabul31
c) Doğrudan yayımlama veya halkoyuna başvurma32
2.- İçerikle İlgili Kayıtlamalar35
a) Değiştirilemez Hükümler35
b) Koruyucu maddelerin hukuki değeri (ortak değerlerde konsensüs ve hukuk kültürünün zayıf olması ölçüsünde önem kazanır…)37
3.- Hukuk ve hukuk-ötesi etkenler38
C) KURUCU İKTİDAR VE ULUSLARARASI HUKUK40
1.- Kurucu Erk ve Uluslararası Kuruluşlar40
2.- Uluslararası Hukuk ve Anayasa İçerik41
III-ANAYASANIN ÜSTÜNLÜĞÜ, YORUMU VE KONUSU42
A) ÜSTÜN NORM OLARAK ANAYASA42
1.- Program anayasa ve normatif anayasa ayrımı43
2.- Normlar Hiyerarşisi ve üstün norm44
3.- Hukuk Dallarının Anayasalaşması46
B) ANAYASA HUKUKUNDA YORUM VE YÖNTEM48
1.-Yorum faaliyeti ve ilkeleri48
2.-Klasik yorum yöntemleri50
3.- Anayasa hukuku yöntemi51
C) ANAYASA HUKUKUNUN KONUSU52
1.- Kurumsal Anayasa Hukuku52
2.- Özgürlükler Anayasa Hukuku53
3.- Anayasal Usul Hukuku (Anayasa Yargısı)53
BİRİNCİ KISIM
KURUMSAL ANAYASA HUKUKU
BİRİNCİ BÖLÜM
DEVLET VE SİYASAL İKTİDAR
I- DEVLET: HUKUKÎ TANIM ÖĞELERİ 57
A) ÜLKE58
1.- Ülkenin Özellikleri58
a) Süreklilik ilkesi58
b) Sınırların belirlenmesi59
c) Ülkesel birlik ve bütünlük61
2.- Anayasal düzenleme konusu olarak ülke62
3.- Nitelikli ve sürdürülebilir bir ülke63
B) İNSAN TOPLULUĞU65
1.- Yurttaşlık ve Milliyet65
2.- Halk ve Ulus (millet)67
3.- Ulus-devlet ve çokuluslu devlet70
C) HUKUKÎ VE SİYASAL ÖRGÜTLENME : GENEL ÇERÇEVE72
II- SİYASAL İKTİDAR: SİYASAL AÇIDAN DEVLET74
A) İKTİDAR OLGUSU VE DEVLET İKTİDARI74
1.- İktidar nedir?74
2.- Evrimi Bakımından Devlet İktidarı76
3.- Zaman ve Mekân İlişkisi Yönünden Devlet İktidarı76
B) DEVLET İKTİDARININ AYIRDEDİCİ ÖZELLİKLERİ78
1.- Meşruluk (meşruiyet)78
a) Meşruluk Nedir?78
b) Meşruluğun Kaynakları79
2.- Süreklilik: İktidarın Kurumsallaşması80
3.- Egemenlik: Yetki Tekeli ve Sınırları81
C) EGEMENLİK ANLAYIŞININ EVRİMİ81
1.- Teokratik Anlayıştan Demokratik Egemenliğe82
2.- Asli ve Üstün İktidar Olarak Egemenlik : klasik tanım82
3.- Egemenliğin evrimi ve sınırları83
a) Devletin Hukuka Uyma Sorunu: Hukuk devleti83
b) Devlet-Ötesi Etkenlerden Kaynaklanan Sınırlar85
III- SİYASAL ÖĞRETİLERE GÖRE DEVLET89
A) KAVRAMSAL AÇIKLAMALAR89
1.- Siyasal öğreti (doctrine politique)90
2.-Siyasal rejim ve siyasal sistem90
3.- Devlet nedir?92
B) BAŞLICA DEVLET ANLAYIŞLARI93
1.- Liberal Devlet93
2.- Sosyalist Devlet95
3.- Faşist Devlet97
C) KURAM VE UYGULAMA AYRIŞMASI98
1.- İktidar ve özgürlük sorunu98
2.- Refah Devleti ve Sosyal Devlet100
3.- XXI. Yüzyıl Devleti: Arayışın yönleri103
İKİNCİ BÖLÜM
ERKLER (İKTİDARLAR) AYRILIĞI
(YÖNETİM BİÇİMLERİ VE DEVLET BİÇİMLERİ)
I- ÜÇ DEVLET ERKİ: YASAMA/YÜRÜTME/YARGI108
A) YASAMA (TEŞRİ)108
1.- Yasamanın Yapısı: Tek ve Çift Meclis108
a) Tek meclisli yasama (moncaméralisme)108
b) Çift meclisli yasama (bicaméralisme)108
c) İkinci meclis üzerine tartışmalar109
2.- Yasama İşlevi ve İşlemleri113
a) Çalışma tarzı ve işleyişi113
b) Yasama İşlevi115
c)Yasama işlemleri116
3.- Yasama meclisi üyeliği118
a) Seçimi ve temsil özelliği118
b) Yasama Sorumsuzluğu118
c) Yasama dokunulmazlığı119
B) YÜRÜTME (İCRA)120
1.- Yürütmenin yapısı120
a) Monist yürütme121
b) Düalist yürütme121
2.- Yürütmenin işlevleri122
a) Yürütmenin güçlenmesi122
b)Yürütmenin işlemleri123
c) Yasama delegasyonu123
3.- Olağanüstü yönetim usulleri124
C) YARGI (KAZA)125
1.- Yargı bağımsızlığı125
2.- Yargı düzenleri127
3.- Yargı ve demokrasi128
II.- YATAY ERKLER AYRILIĞI: YÖNETİM BİÇİMLERİ (SİYASAL
REJİMLER/HÜKÜMET SİSTEMLERİ)128
A) KURAM (TEORİ) VE UYGULAMA (PRATİK)129
1.- Kuramsal temeller130
2.- Farklılaşan Uygulamalar132
B) BAŞLICA SİYASAL REJİMLER132
1.- Parlâmenter Rejim133
a) Doğuşu133
b) Parlâmenter Rejimin Temel Mekanizmaları134
c) Parlâmenter rejimde alt ayrımlar137
2.- Başkanlık Rejimi138
a) ABD’de Başkanlık Rejimi: tanım öğeleri138
b) Başkan ve Kongre’nin karşılıklı eylem araçları: işbirliği gereği139
c) Uygulamada başkanlık rejimi141
d) ABD Dışında Başkanlık Rejimi142
3.- Yarı-Başkanlık ve Meclis Hükümeti143
a) Fransa Modeli : yarı-başkanlık mı, yarı- parlâmenter mi?144
b) İsviçre : Meclis Hükümeti mi, karma bir rejim mi?147
c) Avrupa ve Akdeniz havzası: Ortak Model var mı?147
C) TÜRKİYE’DE REJİM TARTIŞMASI VE ARAYIŞI149
1.- Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türkiye deneyimi150
2.- 1982 Anayasası dönemi: Cumhurbaşkanı seçimi151
3.- “15 Temmuz darbe girişimi” ve sonrası153
III- DÜŞEY ERKLER AYRILIĞI: DEVLET BİÇİMLERİ154
A) ÜNİTER (TEKİL/TEK YAPILI) DEVLET154
1.- Merkeziyetçi Üniter Devlet155
2.- Adem-i Merkeziyetçi Üniter Devlet156
3.- Yetki Genişliği ve Adem-i Merkeziyet Birlikteliği157
B) BÖLGESEL/BÖLGELİ DEVLET160
1.- Bölgesel yasama yetkisi160
2.- Bölgesel özerklik alanı161
3.- Devlet Birliğini Anayasa Mahkemesi korur163
C) FEDERAL DEVLET164
1.- Federal Devletin Örgütlenmesi164
a) Yapılanma İlkesi: İki Düzeyde ve Yan Yana164
b) Anayasal Özerklik165
c)Katılım İlkesi166
2.- Federalizmin oluşumu: Ayrışma ve Birleşme168
3.- Birlikler/ Konfederasyon ve Avrupa Birliği169
a) Devlet Birlikleri169
b) Konfederasyon170
c) Avrupa Birliği (AB) 171
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
DEMOKRASİ
I- DEMOKRASİ KURAMLARI VE EVRİMİ175
A) MONARŞİ, CUMHURİYET VE DEMOKRASİ175
1.- Monarşi176
2.- Cumhuriyet177
3.-Demokrasi177
B) İKİ DEMOKRATİK EGEMENLİK ANLAYIŞI179
1.- Halk Egemenliği179
2.- Ulus (Millet) Egemenliği180
3.- Anayasalarda Egemenlik: Halk mı, Millet mi?183
C) TEMSİLİ, YARI-DOĞRUDAN VE DOĞRUDAN DEMOKRASİ184
1.- Temsilî Hükümet ve Evrimi184
a) Genel Oy ve Parlamentoculuğun gelişimi184
b) Anayasa Yargısının Etkisi186
2.- Yarı-Doğrudan Demokrasi187
a) Halkın Yasama Girişimi187
b) Halkoylaması ( Referandum)188
c) Halkın Yasama Vetosu191
3.- Doğrudan Demokrasinin Ölçüsü nedir? 192
II- SEÇİMLER VE SİYASAL PARTİLER193
A) SEÇİMLER194
1.- Oy Hakkı194
2.- Seçimin temel kavramları196
a) Seçim çevreleri196
b) Tercihli oy197
c) Baraj kayıtları197
3.- Seçim sistemleri198
a) Çoğunluk sistemi199
b) Orantılı temsil sistemi200
c) Karma sistemler201
B) SİYASAL PARTİLER202
1.- Parti sistemleri202
a) Tek parti sistemi203
b) İki-parti sistemi203
c) Çok-parti sistemi204
2.- Parti örgütleri204
3.- Partiler hukuku205
C) PARTİLER VE SEÇİMLER ARASINDA İLİŞKİLER206
III.- ÇOĞUNLUKÇU VE ÇOĞULCU DEMOKRASİ207
A) ERKLER AYRILIĞI ÖLÇÜTÜNÜN YETERSİZLİĞİ VE ALT-SİSTEMLER207
B) DENGE VE DENETİM DÜZENEKLERİ211
1.- Anayasal kurumlar düzleminde211
2.- Merkez- çevre ilişkilerinde212
3.- Devlet-toplum ilişkiler ve uluslararası toplum212
C) SİYASAL MÜNAVEBE GÜVENCESİ: ÇOĞUNLUKÇU ÇOĞULCU DEMOKRASİ
BİRLİKTELİĞİ213
İKİNCİ KISIM
ÖZGÜRLÜKLER ANAYASA HUKUKU
BİRİNCİ BÖLÜM
KAVRAMLAR, TEMELLER VE KAYNAKLAR
I. BAŞLICA KAVRAMLAR219
A) KAVRAM VE DEYİMLERDE ÇEŞİTLİLİK219
B) ÜÇ TEMEL KAVRAM220
1.- Özgürlük220
2.- Eşitlik221
3.- Haysiyet222
II- İNSAN HAKLARININ TEMELLERİ VE EVRİMİ222
A) İNSAN HAKLARININ TEMELLERİ222
1.- Fikri (düşünsel/felsefi)223
2.- Toplumsal (sosyal)224
3.- Hukukileşme225
B) HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN EVRİMİ226
1.- Kişi Özgürlükleri ve Siyasal Haklar226
2.- Sosyal, İktisadî, Kültürel Haklar ve Özgürlükler227
3.- Çevre, Gelişme ve Barış Hakları229
III- HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN HUKUKÎ KAYNAKLARI230
A) ANAYASALAR230
1.-Hak ve özgürlüklerin anayasalaşma süreci230
2.- Nerede ve ne kadar, hangi hak ve özgürlükler?233
3.- Anayasa ve Anayasa-Altı Düzenlemeler235
B) ANAYASAL DEĞERDE KAYNAKLAR236
1.- Hak ve Özgürlük Bildirgeleri237
a) Uzun ve Devam Eden Bir Gelenek237
b) Bildirgelerin Hukuksal Değeri238
2.- Yargı Kararları239
3.-Uluslararası Belgeler240
İKİNCİ BÖLÜM
HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN TASNİFİ/TÜRLERİ VE YORUMU
I- HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN SINIFLANDIRILMASI243
A) GENEL ÇERÇEVE: İNSAN HAKLARI EVRENSEL BİLDİRGESİ244
B) İKİ ÜÇLÜ SINIFLANDIRMA245
1.- Üç statü (negatif/pozitif/aktif) ayrımı245
2.- Üç kuşak (birinci/ikinci/üçüncü) ayrımı246
C) AYRIMLARIN YARAR VE SAKINCALARI247
II.- HAK VE ÖZGÜRLÜK TÜRLERİ VE DÜZENLENMESİ248
A) KİŞİ ÖZGÜRLÜKLERİ VE SİYASAL HAKLAR248
1.- Kişi hak ve özgürlükleri(bireysel özgürlükler)249
a) Dokunulmaz haklar249
b) Kişinin hareket özgürlükleri249
c) Düşünce ve inanç özgürlükleri250
2.- Toplu (kolektif) özgürlükler253
a) Dernek özgürlüğü253
b) Toplanma ve gösteri özgürlüğü253
3.- Siyasal haklar254
B) SOSYAL VE MESLEKİ İLİŞKİLERE GÖRE HAKLAR VE ÖZGÜRLÜKLER255
1.- İktisadi haklar256
2.- Sosyal haklar256
3.-Kültürel haklar258
C) ÇEVRESEL HAKLAR260
III- HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN YORUMU261
A) YORUM YÖNTEMLERİNİN HAK VE ÖZGÜRLÜKLERE UYGULANMASI261
B) ANAYASA-İÇİ YORUM264
1.- Özgürlük ve haklarda geçişler264
2.- Bölümler arası ilişki bakımından266
3.- “Genel hükümler” ve “genel esaslar” bağlamında268
C) ULUSLARARASI BELGELER IŞIĞINDA YORUM269
1.- Yasa-uluslararası belge269
2.- Anayasa-İnsan hakları sözleşmesi269
3. Anayasa-uluslararası hukuk270
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN DÜZENLENMESİ, SINIRLANMASI VE GÜVENCELERİ
I- HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN DÜZENLENMESİ VE SINIRLANMASI271
A) DÜZENLEME İLKELERİ271
1.-Doğrudan kullanım ilkesi271
2.- Önbildirim ve önleyici usuller272
3.- Usul gereklerinin anlamı273
B) SINIRLANMASI273
1.- Sınırlama ilke ve ölçütleri274
2.- Olağanüstü dönemler: “hukuk rejimi”277
II- ULUSAL GÜVENCE SİSTEMİ280
A) KORUYUCU KURALLAR VE GÜVENCE ÖLÇÜTLERİ281
B ) KURUMSAL DÜZENLEMELER284
C) BAŞVURU HAKLARI287
III.- ULUSLARARASI GÜVENCE SİSTEMİ289
A) HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİ TANIYAN BELGELER289
B) DENETİM SİSTEMİ ÖNGÖREN BELGELER (YARGISAL OLMAYAN KORUMA)291
1.- Birleşmiş Milletler Konsey ve Komiteleri291
a) İnsan Hakları Konseyi291
b) İnsan Hakları Komitesi291
c) Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi292
d) İşkenceyi Önleme Komiteleri292
2.- Bölgesel Ölçek: kıtalar-arası/kıtalar/kıta-altı293
a) Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilâtı (AGİT)293
b) Afrika İnsan ve Halklar Hakları Şartı294
c) Asya Kıtası : ASEAN294
3.- Toplumlararası: İnsan Hakları Arap Şartı295
C) İNSAN HAKLARI AVRUPA MAHKEMESİ296
1.- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Mahkemesi297
2.- İHAM’a Bireysel Başvuru Hakkı298
3.- İHAM’da Kabuledilebilirlik Koşulları299
4.- İHAM Kararları ve Uygulanması300
a) Gerekçe301
b) Uygulama304
c) Pilot karar ve yeniden yargılama304
ÜÇÜNCÜ KISIM
ANAYASAL USUL HUKUKU (ANAYASA YARGISI)
BİRİNCİ BÖLÜM
ANAYASAL YARGI MODELLERİ VE YETKİ ALANI
I.- ANAYASAL YARGI MODELLERİ310
A) AMERİKA MODELİ: YÜKSEK MAHKEME310
1.- Doğuşu: Marbury & Madison kararı310
2.- Özellikleri311
3.- Modelin ABD dışında yaygınlaşması312
B) AVRUPA MODELİ: ANAYASA MAHKEMESİ313
1.- Kuramdan uygulamaya313
2.- Avrupa’da Temellenmesi314
3.- Avrupa Modelinin yaygınlaşması315
II.- ANAYASA YARGIÇLARI VE YETKİ ALANI316
A) YARGIÇLARDA ARANAN NİTELİKLER316
B) YARGIÇLARI BELİRLEME KURALLARI317
1.- Yasama Organının Seçmesi318
2.- Erkler Arasında Paylaşılmış Yetki318
3.- Nitelik sorunu: saydam süreç ve görev süresi 320
C) ANAYASA MAHKEMELERİNİN GÖREV VE YETKİLERİ322
1.- Normatif hukuki işlemlerin uygunluk denetimi322
2.- Yasama kararlarının denetimi323
3.- Yargı kararlarının denetimi: Anayasa şikâyeti323
4.- Siyasal partilerin denetimi324
5.- Yüce Divan görevi: yargılama yetkisi324
6.- Seçim (ve referandum) uyuşmazlıklarının denetimi324
III. ÖRGÜTLENME VE USUL İLKELERİ324
A) TEK DAİRE VE ÇİFT DAİRE/BÖLÜM324
B) USULDE FARKLILAŞMALAR VE ORTAK PAYDA: GEREKÇE325
İKİNCİ BÖLÜM
ANAYASAYA UYGUNLUK DENETİMİ
I.- DENETİMİN KONUSU VE ÖLÇÜ NORMLAR330
A) DENETLENEN KURALLAR (NORMLAR) NELERDİR?330
1.- Yasalar ve diğer düzenlemeler330
a) Yapılmış işlemler üzerinde denetim330
b) İhmal yoluyla anayasaya aykırılık332
2.- Uluslararası Sözleşmelerin denetimi333
3.- Anayasa Değişiklikleri335
B) DENETİMDE ÖLÇÜ ALINAN KURALLAR (REFERANS NORMLARI)338
1.- Anayasa338
2.- Uluslararası Sözleşmeler339
3.- Hukukun Genel İlkeleri (HGİ)342
II.- DENETİMİN ÖZELLİKLERİ VE ZAMANI343
A) BAŞVURU YOLLARI VE ÖZELLİKLERİ343
1.- Dava yolu (soyut) ile denetim344
2.- İtiraz yolu (somut) ile denetim346
a) Önsorun346
b)Bekletici sorun347
c) Anayasa Mahkemesi kararı ve sonuçları348
3.- Anayasa şikâyeti (bireylerin başvurusu) ile denetim349
B) UYGUNLUK DENETİMİ NE ZAMAN YAPILIR?352
1.- Yürürlüğe girmeden önce denetim (a priori)352
2.- Yürürlüğe girdikten sonra (a posteriori)353
3.- Önceden ve sonradan denetim birlikteliği354
III.- UYGUNLUK DENETİMİNİN KAPSAM VE ETKİLERİ357
A) BİÇİM VE ESAS DENETİMİ357
1.- Biçim Yönünden357
2.-Esas Bakımından358
B) KARAR TEKNİK VE TÜRLERİ360
1.- “Basit” Kararlar360
2.- “Yorumlayıcı” kararlar ve gerekçelendirme361
a) Yorum kayıtlarının anlamı361
b) İki tipik örnek: Belçika ve İspanya362
c) Türkiye’deki durum365
3.- Yasama Organına Çağrı Kararları367
C) KARARLARIN ETKİ VE SONUÇLARI368
1.- Kararların Kesin ve Bağlayıcı Özelliği368
2.- Kararların Zaman Yönünden Etkisi371
3.- Askıya Alma/Yürürlüğü Durdurma/Geçici Tedbir374
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ANAYASA YARGISININ İŞLEVİ VE MEŞRULUĞU
I. HAKEMLİK VE BEKÇİLİK İŞLEVİ377
A) ANAYASAL KURUMLAR DENGESİ: HAKEMLİK378
1.- Yatay erkler ayrılığı378
2.- Düşey erkler ayrılığı379
B) HAK VE ÖZGÜRLÜKLER: BEKÇİLİK380
1.- Güvence Ölçütlerinin Pekiştirilmesi381
a) Demokratik toplum382
b) Eşitlik ilkesi383
c) Ölçülülük İlkesi384
2.- Haklar alanının genişletilmesi386
3.- “Yaşayan hukuk” uygulaması387
a) Yurttaşların kurumları 387
b) Evrimleştirme ve güncelleştirme388
II. DEMOKRATİK MEKANİZMALARIN GÖZETİMİ389
A) SEÇİMLERİN DENETİMİ390
B) REFERANDUMLARIN DENETİMİ390
C) SİYASAL PARTİLERİN DENETİMİ391
D) YÜCE DİVAN GÖREVİ394
III.- ULUSLARARASI HUKUKUN MEŞRULAŞTIRICI İŞLEVİ395
A) ANAYASALAR VE ULUSLARARASI KURALLAR ARASINDAKİ İLİŞKİ395
B) ANAYASA YARGISI ÜZERİNDE ULUSLARARASI DENETİM397
1) İHAS ve anayasalar397
2) İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi400
a.-Yorum Yöntemleri ve Güvence Ölçütleri 400
b.- İHAM Kararlarının Anayasa Mahkemelerine Etkisi403
c.-İHAM karar ve gerekçelerinin meşrulaştırıcı işlevi406
C) ANAYASA MAHKEMELERİ ARASINDA ETKİLEŞİM: TRANS-NATIONAL CONSTITUTIONALISM407
