İslamiyetin gelişinden günümüze on dört asır geçmiş olmasına rağmen yakın yüzyıla kadar kölelik müessesesinin varlığını sürdürdüğü bilinmektedir. Kölelik karşıtı çalışmalar sonucu devletlerin işbirliği ile dünyada yasal olarak kölelik kaldırılmış olmasına rağmen içinde bulunduğumuz iki binli yıllarda dünyada görülen savaşlar, çatışmalar ve iç karışılıklar nedeniyle bu müessese yeniden gündeme gelmiştir. Özellikle İslam adına bu müessseye yaklaşımlar nedeniyle konu gerek İslam dünyasında gerekse batı dünyasında yankı bulmuştur. Kölelik müessesesinden hareketle İslama karşı kullanılan bir araç durumuna getirilme çabaları da görülmüştür. Bu konuda başta tarihi ve hukuki çalışmalar olmak üzere çeşitli bilim dallarından araştırmacılar konuya ilgi duyup üzerinde çalışmaktadır. Ülkemizde olduğu gibi başka ülkelerde de konu üzerinde çalışmalar bulunmaktadır. Ülkemizde bu konuda akademik çalışmalar yapılmaktadır. Son yıllarda konuya ilginin arttığı söylenebilir. Söz konusu çalışmalara bir katkı çerçevesinde yapılan bu çalışma İslam hukukunda köleliğin durumunu hedeflemiş bulunmaktadır.
Çalışma, dört bölüm üzerine kuruldu. Birinci bölümde İslam öncesi kavim ve dinlerde kölelik üzerinde duruldu. Burada M. Ö. Ve M. S. yaşamış bazı toplumlarda kölelik ele alındı. Batı ve doğuda bulunan birçok toplum ve devlette köleliğin durumuna yer verildi. Geçmişte hemen her toplumda görülen köleliğin bu çerçevede eski Türk toplumlarındaki durumu da ele alındı.
Yahudilik, Hristiyanlık, Hinduizm ve Budizm’de köleliğin durumu incelenmeye çalışıldı. Çalışma yapılırken mümkün mertebe bu dinlerin kendi kaynaklarından bilgiler verilmeye özen gösterildi. Çalışmada İslam öncesi Arap Cahiliye dönemine genişçe yer verildi. Bunun nedeni, İslamiyetin gelişinde içinde bulunulduğu şartların ortaya konulması ve İslamiyetin bu konuda getirdiği hükümlerle daha iyi bir mukayesenin yapılmasına imkan sağlama amacı güdüldü.
İslamiyetin gelişinden sonra Hz. Peygamber dönemi, Hulefa-i Raşidin, Emeviler, Abbasiler, Selçuklular ve Osmanlılar döneminde kölelik üzerinde durularak günümüze kadar konu getirilmeye çalışıldı. Hz. Peygamber döneminde bu konuda gelen hükümler ve uygulamalar daha sonra halifeler döneminde uygulama alanı bulmuş konu hakkında temel hükümlerin oluşmasına zemin hazırlanmış oldu. Daha sonraki Emeviler, Abbasiler ve Selçuklular dönemine ilişkin bilgiler verildi.
Yakın dönem ve özellikle konu üzerinde çalışanların üzerinde fikir yürüttükleri bir dönem olması nedeniyle Osmalı devletinde kölelik üzerinde duruldu. Osmanlı devleti kendinden önceki devletlerin tecrübelerinden yararlanarak ve kendilerinin konuya yaklaşımları ile meydana getirdikleri uygulamalara değinildi. Özellikle bu çerçevede ilgi odağı durumunda olan harem konusu da ele alındı.
Osmanlı devleti döneminde konu verilmeye çalışılırken. O dönemde batıda durumun nasıl olduğu hakkında da bilgi verildi. Fransa, İngiltere ve Amerika’da konuya yaklaşım aktarılmaya çalışıldı. Bu bölüm sonlandırılırken köleliğin kaldırılması ve günümüzde durumu hakkında bilgiler verildi.
Kölelik konusu incelenirken ikinci bölümde İslam Hukukunun temel kaynaklarından olan Kur’an-ı Kerim’in durumu incelendi. Bu konuda Kur’an-ı Kerim’de geçen ayetlere yer verildi. Konu ile ilgili kelimeler incelendi. Konuya açıklık getirmesi için tefsir kaynaklarından bilgiler aktarıldı.
Üçüncü bölümde köleliliğin hadis kaynaklarındaki durumu ele alındı. Hadis kaynaklarında konunun temellendirilmesinde birçok bilginin ve hükmün olduğu anlaşıldı. Bu hadisler kaynaklardan aktarılırken mümkün mertebe konu ile ilgili şerhlere, tabakat ve tarih kitaplarına da ulaşılmaya çalışıldı.
Dördüncü bölümde Kur’an-ı Kerim ve Hadislerden yararlanılarak oluşturulan çok geniş bir fıkhi birikimin olduğu fıkıh ekolleri kaynaklarında konunun ele alınışına yer verildi. Çalışmada başta Hanefiler olmak üzere Şafiiler, Malikiler ve Hanbelilerin kaynaklarına müracaat edildi. Bazen bunların dışında örneğin Zahiri kaynaklar gibi diğer kaynaklardan da yararlanıldı. Konu anlatılırken genelde Müslümanların köle edinmesi işlendi. Fakat hayatta her türlü durumlarla karşılaşılmaktadır. Bu nedenle Müslümanların düşmanlara esir düşmesi ve köleleleştirilmeleri konusuna da yer verildi.
Sonuç kısmında yapılan çalışma ile elde edilen bilgilere yer verildi. Değerlendirilmelerde bulunuldu. Bu çalışma bir başlangıç olarak görülmeli ve okuyucuların gördükleri eksiklikleri bizlerle paylaşması daha iyiyi yakalamaya yardımcı olacaktır.
