Kamu Maliyesi I (Hukuki Boyut):
- Türk Kamu Maliyesinin Unsurları
- Kamu Gelirleri (Parafiskal ve İdare Gelirleri Dahil)
- Vergi (Temel Kamu Geliri)
- Gelir, Harcama ve Servet Gelirleri
- Kamu Giderleri ve Kamu Borçları
- Bütçe Konusuna Giriş
- Bütçeleme Süreci
- Bütçenin Denetimi
ÖNSÖZ
Kamu maliyesibilimi, insan ihtiyaçlarının karşılanması kapsamında doğmuştur. İnsanların, fiziksel (özel) ihtiyaçları yanında toplum halinde yaşamalarından (bir devlet oluşturmalarından) kaynaklanan kamusal ihtiyaçlarıda vardır.
Beslenme, barınma, giyinme, seyahat gibi fiziksel ihtiyaçlar özel teşebbüs (özel kesim, özel sektör) tarafından karşılanabilir. Buna karşılık içinde yaşanılan ülke içinde asayişin ve adaletin sağlanması ve aynı ülkenin dış güvenliğinin ve üçüncü ülkeler nezdinde temsilinin sağlanması gibi hizmetler için devlet nezdinde bir teşkilatlanmaya gerek vardır. Bu şekilde ordu, polis, hakim-savcı, diplomat gibi personel ihtiyacı devlet (kamu kesimi, kamu sektörü) tarafından karşılanır ve organize edilir. Günümüz modern devletlerinde; dış güvenlik, asayiş, diplomasi gibi hizmetler yanında eğitim, sağlık, sosyal güvenlik gibi alanlarda da kamu sektörü görev üstlenmektedir.
Devletin bu hizmetleri verebilmesi için gelir toplaması, borçlanması, harcama yapması… gerekir.
Kamu maliyesinin konusunu, “mali olaylar”ın incelenmesi oluşturur. Mali olay kavramı, devletin ve diğer kamu kuruluşlarının, kamu hizmetlerinin görülebilmesi için kamu geliri toplamasını ve bu gelirleri belirlenen amaçlar doğrultusunda harcamasını ifade eder.
Mutluer-Öner-Kesik’in Kamu Maliyesi kitabında kamu maliyesi, insanların kalp sistemine benzetilmiştir: Nasıl, toplardamarlar aracılığı ile kan kalpte toplanıyor, ardından atardamarlar aracılığı ile tekrar vücuda geri döndürülüyorsa, aynı mekanizma kamu maliyesinde de işlemektedir. Devlet, ekonomiden kamu gelirlerini toplamakta, arkasından da bu topladığı gelirleri ülke ekonomisine geri döndürmektedir. (Mutluer, Öner, Kesik 2010: 1)
Ülkemizde toplanan-harcanan paraların büyüklüğü, aşağıdaki tabloda görüldüğü üzere ekonomi içinde ortaya çıkan paranın %50’sini bulmaktadır.
Tablo 1
Türkiye Kamu Maliyesi Büyüklüğü (Harcama/GSYH-2015)
Merkezi Yönetim (Merkezi Yön. Bütçesi -MYB- + Döner Sermayeler + Fonlar) %24 (20,6 + 2,5 + 0,9)
Sosyal Güvenlik Kurumu %11,7
Yerel idareler %5,2
Kamu İktisadi Teşebbüsleri %5,1
Toplam %46
BİT, TOKİ, TCMB*... de eklenince %50…
Bu toplanıp (veya eld edilip) harcanan gelirlere ilave olarak kamu ayrıca borçlanma yoluna giderek de kaynak sağlayıp harcamaktadır. Kamu borçlanması, gelecekte toplanacak vergilerin bugünden harcanması anlamına da gelir. Alınan ve harcanan borçların da dikkate alınması durumunda kamunun milli gelire oranla %60 civarında bir parayı toplayıp harcadığı anlaşılır. Örneğin, 2019 yılı milli gelirimizin 700 milyar dolar olduğunu varsayarsak, bu yıl içinde kamu 420 milyar dolar tutarında bir kaynağı toplamakta ve harcamaktadır.
Başta, “kamu giderlerini karşılamak üzere gelir toplama fonksiyonu”nu üstlenen kamu maliyesi, XX. yüzyıldan itibaren, “kamunun borçlanmasını ve piyasaya müdahalesini de içine alan bir boyut”a evrilmiştir. Kamu maliyesinin üstlendiği bu yeni görev, (vergi, harcama, bütçe, borçlanma gibi) kamu maliyesi araçlarının kullanılarak ekonomiye çeki düzen verme çabasıyla ilgilidir.
Kamu maliyesi bilim dalı ülkemizde sayıları 70’in üzerine çıkan “Maliye” bölümleri yanı sıra tüm başka bilim dalları açısından da önem taşır. “Ülke ekonomisi içindeki kaynakların yarısı civarındaki kısmının toplanıp arkasından yeniden ekonomiye enjekte edilmesi” demek olan kamu maliyesinin toplum içinde yaşayan herkesi, tüm kurum-kuruluşları etkilememesi mümkün değildir.
Kitabın bu onuncu baskısında, kitap planı bir hayli değişikliğe uğradı. Bazı bölüm ve konular adeta yeniden yazıldı. Bu baskıda kamu maliyesinin hukuk boyutuna ilişkin konularla iktisat boyutuna ilişkin konuları birbirinden ayırmanın yararlı olacağını düşündük. Sözünü ettiğimiz ayrım, kuşkusuz, “makasla böler gibi” yapılabilecek bir ayrım değildir. İlk kitaba aldığımız mevzuların ikinci kitapta, ikinci kitaba dahil ettiğimiz mevzuların birinci kitapta olması gerektiği iddia edilebilecektir. Bizim bu yola gitmemizin temel nedenini, bu şekilde, kamu maliyesi konularının daha rahat okunup öğrenilebileceği düşüncesi oluşturmuştur.
Kamu Maliyesi I kitabı, “kamu maliyesi” bilim dalının amacı ve konusuna ilişkin tartışmalara değinilen bir Giriş bölümünden sonra;
• Türk Kamu Maliyesinin Unsurları,
• Kamu Gelirleri (Yerel İdareler, Parafiskalite Dahil),
• Vergi (Temel Kamu Geliri),
• Gelir, Harcama ve Servet Vergileri,
• Kamu Giderleri ve Kamu Borçları,
• Bütçe Konusuna Giriş,
• Bütçeleme Süreci,
• Bütçenin Denetimi
başlıklarını taşıyan sekiz bölümden oluşmaktadır.
Kitabın bu yeni baskısını da, yayımından önce okuyan ve değerlendirmelerini paylaşan kürsü arkadaşım Dr. Öğr. Üyesi Begüm Dilemre Öden’e teşekkürlerimi sunuyorum. Yine daha önceki baskılarda yorum ve düzeltmeleriyle kitaba katkı yapan Sayıştay Baş Denetçileri Serdar Süngü, Hilmi Bahadır Barçın’ın; Serdar Reşat Bakır’ın; Çankaya Üniversitesi Hukuk Fakültesindeki öğrencilerimin yaptıkları katkılar için minnettarım. Son olarak, Savaş Kitabevi ailesi üyelerinin her birine ayrı ayrı teşekkür ediyorum.
Prof. Dr. Nurettin Bilici
