Bir Paleocoğrafya ve Ekoloji Yaklaşımı
“Biyocoğrafya, Bir Paleocoğrafya ve Ekoloji Yaklaşımı” başlıklı bu kitabın asıl amacı, “en geniş anlamıyla Coğrafi Bilimler, Biyolojik Bilimler ve Doğa Bilimleri lisans ve lisansüstü öğrencilerinin yanı sıra, konuyla ilgili bilim ve meslek dallarında bilimsel çalışmalar yapan genç akademisyen, uzman ve araştırmacıların, yeryüzündeki organizmaların (hayvanlar, bitkiler, mantarlar, yosunlar, algler, likenler, bakteriler, vb.) populasyon, topluluk ve komünitelerinin (yaşam birliği) coğrafi dağılış desenlerinin ve dinamik özelliklerinin arkasındaki tarihsel, evrimsel ve ekolojik neden, etmen ve süreçlerin ya da düzeneklerin neler olduğunu öğrenmelerini ve bu bilgileri hem doğal ekosistemleri ve biyolojik çeşitliliği anlamak hem de onların korunması amacıyla kullanabilmelerini” sağlamaktır.
İçerik
Kitabın ilk 5 konusu, aşağıda genelleştirerek şu alt konu ya da başlıklardan oluşur:
1. KONU (BİYOCOĞRAFYANIN TANIMI, AMACI, GELİŞİMİ VE KONULARI): Biyocoğrafya ve Ekoloji ile ilgili temel kavram ve tanımlar, Biyocoğrafya’nın amacı, bölümleri, tarihçesi ve gelişimi ile ilgili olduğu bilim dalları; Biyocoğrafya ile Biyoloji, Ekoloji, Evrim Çalışmaları, Klimatoloji ve Toprak Bilimi gibi bilim dallarının ilişkisi.
2. KONU (BİYOCOĞRAFYAYA GİRİŞ): Yerküre sistemleri, levha tektoniği ve atmosferin evrimi; Biyocoğrafya’nın çalışma konusu, yöntem ve ilkeleri; organizmaların sınıflandırılması, takson ve tür kavramları; Biyocoğrafya’da ölçek olgusu, ekolojik ve biyocoğrafi ilişkiler ve etkileşimler; Paleontoloji, Paleocoğrafya ve Paleoklimatoloji’nin Tarihsel Biyocoğrafyaya katkısı, izolasyon, ada Biyocoğrafyası ve Ekolojik Biyocoğrafya; yeryüzündeki yaşam alanlarının parçalanması.
3. KONU (BİYOSFERDEKİ DÖNGÜLER VE ETKİLEŞİM TİPLERİ): Biyosfer ve organizma işlevlerine coğrafi yaklaşım; biyosferdeki biyojeokimyasal döngüler; mineraller, kayaçlar ve kayaç döngüsü; besin zinciri; atmosferin ve okyanusların genel dolaşımı ve okyanus akıntılarının klimatolojik sonuçları.
4. KONU (EKOLOJİK ETMENLER VE İLİŞKİLER): Canlıların yaşam ortamları ve ekolojik istekleri; Biyocoğrafya’da çevresel ve ekolojik etmenler, ilişkiler ve uyum; Klimatolojik/Meteorolojik, Edafik (Toprağa İlişkin), Topografik, Biyotik ve İnsan etmenleri ile ekolojik etmenlerin ortak etkileri; ormanlar, iklim ve iklim değişikliği.
5. KONU (KARASAL FLORA VE FAUNANIN COĞRAFİ DAĞILIŞ İLKELERİ): Karasal flora ve faunanın coğrafi dağılışına yönelik anlamlı bir sınıflandırmanın oluşturulması; ekosistemler ve biyomlar; Biyocoğrafya’da öngörülebilir ilişkiler ve doğal dağılış desenlerinin nedenleri; süksesyon, Clement'in Süksesyon Kuramı, vejetasyon süksesyonu ve sınıflandırılması; seral topluluklar, klimaks ve klimatik klimaks, Akdeniz biyomunda süksesyon türleri ve özellikleri ile klimaks bitki tür ve tür toplulukları; canlıların evrimi, soyoluş, yokoluş ve ekolojik süksesyon; Yerküre’nin Fanerozoik’teki büyük kitlesel yokoluşları ve güncel ‘Yokoluş Bunalımı’; soyoluşsal sınıflandırma İçin evrim ağacının kullanılması.
Bu noktada, Kitabın hazırlanması, içerik ve kapsamının belirlenmesinde, iki önemli ‘sorun’ ya da konu ile karşılaştığımı söylemek isterim. Bunlardan birincisini, Kitabın özellikle lisans ve yüksek lisans öğrencilerine en uygun biçimde ulaşabilmesini sağlamak, daha açık bir söyleyişle Kitap üzerinde bir ek maliyete yol açması beklenen renkli şekil, harita ve fotoğraflar oluşturuyordu. Bu konu, Kitabın elinizdeki Birinci Baskısında siyah-beyaz basılması yoluyla çözümlenmiş oldu. Karşı karşıya kaldığımız ikinci ‘sorun’ ise, Kitapta hem kuramsal olarak hem de şekil, harita ve fotoğraflar gibi bir Biyocoğrafya kitabı için yaşamsal önemde olan temel ve yardımcı ya da tamamlayıcı öğelerin, genel olarak hayvanlar ve Hayvan Biyocoğrafyası (Zoocoğrafya) ile genel olarak bitkiler ve Bitki Biyocoğrafyası (Vejetasyon Coğrafyası ya da Fitocoğrafya) arasında dengeli bir dağılımının sağlanmasıydı.
İkinci ‘sorunun’ aşılmasına yönelik olarak, önce Kitabın “Bitki ve Hayvan Biyocoğrafya Bölgelerinin Gelişimi” başlıklı 6. KONUSUNDA, her hangi bir ayrıma gidilmeksizin, genel olarak yeryüzündeki Biyocoğrafya bölgeleri, bu bölgelerin belirlenmesi ve oluşturulmasında önemli roller oynayan öncü bilim insanlarının yaptığı katkılar ve Biyocoğrafya âlemlerinin jeolojik evriminin kısa bir bireşimi yapıldı.
Sonra, çok uzun yıllardan beri Bitki Coğrafyası ya da Vejetasyon Coğrafyası altındaki başlıca araştırma ve uzmanlık alanlarından biri olan, Kitabın “Floristik Bitki Coğrafyası” başlıklı 7. KONUSUNDA, genel olarak, vejetasyon formasyonu alanlarının ve floristik bölgelerin oluşumu, dünyadan ve Türkiye’den örneklerle relikt alan ve relikt bitkiler ile endemizm ve endemikler ele alınarak tartışıldı.
Ancak bunların yapılmasından sonra, içerik, kapsam ve materyaller açısından oldukça denk ve pek çok noktada ortak özellikler taşıyan, iki ilişkili ama bağımsız konu, daha açık bir deyişle, Kitabın 8. KONUSUNU oluşturan “Yerküre’nin Flora Âlemleri ve Bölgeleri” ile 9. KONUSUNU oluşturan “Yerküre’nin Zoocoğrafya Âlemleri ve Bölgeleri” ana bölümleri hazırlanabildi. Kitabın “Türkiye’de Biyolojik Çeşitlilik ve Endemizm” başlıklı 10. KONUSUNDA, Türkiye’nin biyolojik çeşitliliği, endemik ve nesli tehlike altındaki türleri de, yukarıda tasarım, içerik ve kapsam sistematiğini kısaca açıkladığımız 7., 8. ve 9. konulardakine benzer bir biçimde, birlikte ama ayrı başlıklar altında tartışıldı.
Kitabın son ve ulaşmak istediğimiz ana hedef ve/ya da nihai amacı olarak gördüğümüz “Günümüzün Karasal Biyomları ve Vejetasyon Formasyonları” başlıklı 11. KONUSU, kendi bilimsel deneyim ve görüşlerimize dayanan bazı kuramsal yaklaşımlarımızı da yansıtma olanağını bulduğumuz, Yerküre’nin enerji dengesi ve iklim sisteminin çalışma ilkelerinin ışığında, küresel iklim sisteminin yeryüzündeki vejetasyon formasyonları ve biyomların oluşumu, gelişimi ve dağılış örüntülerinin evrimi üzerindeki rolü ve denetimi; biyom, bitki birlik ve formasyonu kavramlarının ilkeleri; Biyocoğrafya açısından önemli bitki topluluklarının, klimatik klimaks formasyon ve komünitelerin hiyerarşisi ve vejetasyon formasyonu gruplarından karasal biyomlara geçisin ana ilkelerine ilişkin, bilimsel açıklama ve tartışmalardan oluşur. Ayrıca, beklendiği gibi, bu konuda, yeryüzündeki karasal biyomlar, özellikleri, karakteristik bileşim ve dağılış desenleri ile son olarak günümüzde başlıca karasal biyomlarda yaşamlarını sürdüren karakteristik ve/ya da yerli fauna ile doğal biyotop, habitat ve savunakları konularına ilişkin gerekli ancak oldukça öz açıklama ve tartışmalara yer verildi.
11. Konunun son bölümünü oluşturan “Ana Biyomların Karakteristik Faunası ve Doğal Habitatları” başlığı altında, yeryüzündeki büyük biyomlara özgü faunayı niteleyen başlıca hayvan taksonları ve temel özellikleri, yaygın olarak bulundukları asıl yaşam ortamları (biyotop ve habitatlarını) ve/ya da savunakları, bu canlıların kabul edilmiş Latince ve olabildiğince dünyanın farklı ülke ve bölgelerinde kullanılan isimlerinin Türkçe karşılıklarını içerecek biçimde, özetle tartışıldı. Bu kapsamda, Türkiye’nin (ör. Avrasya Vaşağı, Karakal, Anadolu Leoparı, Hatay Dağ Ceylanı, vb.) ve dünyanın (ör. Tembel Hayvan, Avustralya Miğferli Devekuşu, Aslan Yeleli Altın Tamarin, Bengal Kaplanı, Zürafa, Uludoğan, Moğol Saigası, Kutup Ayısı, Kar Leoparı, Çinçilla, vb.) biyolojik çeşitlilik açısından iyi bilinen, bilim insanlarınca önemsenen, ancak çoğu çeşitli insan etkinlikleri ile bağlantılı çeşitli etmenler nedeniyle nesli tehlikede altındaki hayvanlara daha fazla yer verildi. Bu bölümünün biyomlardan hemen sonra, ancak ayrı bir bölüm olarak hazırlanmasındaki asıl amacımız ise, biyomlara özgü taksonlardaki bazı hayvanların fotoğraflarının, ana metnin bütünlüğünü bozmadan bir arada verilmesi yoluyla, okuyucunun metin ile karakteristik hayvanlar ve doğal yaşam ortamları arasında daha kolay bir bağ kurabilmesini sağlayabilmekti.
