Tasavvufi Meseleler
Osmanlı dönemi tasavvuf düşüncesi, gerek ortaya çıkan türlü akımlar ve gerekse yetiştirdiği tesiri çağlar ötesini aşan mütefekkir mutasavvıflar açısından son derece câlib-i dikkattir. İsmail Hakkı Bursevî de bu coğrafyanın bir değeri, 120 eser vermiş velûd bir müellifidir.
Bursevî kendini zâhirî ve bâtınî ilimler bakımından çok iyi yetiştirmiş, müteşerrî bir mutasavvıftır. XVIII. yy.'da Osmanlı Devleti'nin bütün müesseselerinde yaşanan çöküş tekkelerde de başlamış, ehil olmayan kimseler kendilerini şeyh ilan etmişlerdir. Bursevî bu tür şeyhlerin müteşeyyih, onlara tabi olan müridlerin de merid olduklarını belirtmiş ve buna şiddetle karşı çıkarak, kalemi ve kelamı ile bu çöküntüyü durdurmaya çalışmıştır. Kitâbu'l-Envâr'ında tasavvufun birçok konusuna temas etmiş, bunları değişik bablar altında vermiştir. Zaten kitabın ismi de bu babları çağrıştırmaktadır. Eserde 99 bab vardır. Her bab bir nur kabul edilirse, bu bablar Envâr'ı oluşturmaktadır. Bursevî bu bablarda mürid, nefs ve mertebeleri, şeriat, tarikat, hakikat, zâhir, bâtın, fakr, fenâ, bekâ, kabz, bast, ma‘rifet, yakîn, sekr, sahv, aşk, muhabbet, mücâhede, müşâhede, mükâşefe, zikir, vahdet-i vücûd gibi tasavvufî kavramları ele almaktadır.
