İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ III
KISALTMALAR V
GİRİŞ 1
BİRİNCİ BÖLÜM
İŞE BAĞLI PSİKOSOSYAL RİSKLERE İLİŞKİN GENEL BİLGİLER
1.ÇALIŞMA VE SAĞLIK İLİŞKİSİ: SANAYİ TOPLUMUNDAN SANAYİ ÖTESİ TOPLUMA ÇALIŞMA KOŞULLARINDA YAŞANAN DEĞİŞİM VE DÖNÜŞÜM VE İŞ(ÇİNİN) SAĞLIĞI AÇISINDAN YENİ RİSKLER 5
I-Genel Olarak 5
II-Çalışma ve Sağlık İlişkisinde Geleneksel Yaklaşım: İşçinin Bedensel Sağlığı 6
III-Sanayi Toplumundan Sanayi Ötesi Topluma Çalışma İlişkilerinde Değişim ve
Dönüşüm ve Yeni Risk Faktörleri 9
1-Genel Olarak 9
2- Değişim ve Dönüşümün Temel Dinamikleri ve İş Organizasyonu ve Çalışma
Koşullarında Değişim 10
a-Temel Dinamikler 10
aa-Teknolojide Yaşanan Gelişmeler 10
bb-Ekonomik Kriz ve Rekabetin Küreselleşmesi 11
b- İş Organizasyonu ve Çalışma Koşullarında Değişim ve Dönüşüm 12
3-Değişim ve Dönüşümden Kaynaklanan Yeni Risk Faktörleri ve İş Sağlığına
Etkileri 15
a-Yeni Risk Faktörleri 15
b-Yeni Risk Faktörlerinin Etkisi: İş(çinin) Sağlığı Açısından Tehditler ve
Yeni Riskler 18
2. PSİKOSOSYAL RİSK KAVRAMI 21
I-Genel Olarak 21
II-Psikososyal Risklerin Kapsamı 21
1-Terminoloji 21
2-Tanım Sorunu 24
III- Değişken Boyutlu Bir Kavram Olarak Özellikleri 28
1-Genel Olarak 28
2- İş Yerindeki Sosyal İlişkilerden Kaynaklı Değişik Görünüm Şekilleri Açısından 30
a-Şiddet 31
aa-Genel Olarak 31
bb-İşyeri Şiddeti 32
b-İşe Bağlı Stres 36
c- Taciz 39
aa-Cinsel Taciz 39
bb-Psikolojik Taciz 43
d- Tükenmişlik 46
3-İşçinin Sağlığına Etkileri Açısından 47
4-İşletmeler ve Toplumsal Açıdan 51
5- Bileşenleri Arasındaki Karşılıklı Etkileşim 52
6-Hukuksal Açıdan Ölçülebilirliği: Sübjektif Nitelikleri 53
3.PSİKOSOSYAL RİSKLERE YÖNELİK BİR HUKUKSAL KABULÜN TEMEL DİNAMİKLERİ 55
I-Genel Olarak 53
II-İş İlişkisinin İşçinin Kişiliğine Bağlı Niteliği 55
1-Genel Olarak Kişi ve Kişilik Hakkı 55
2-İş Hukukunda Kişilik Haklarının Yeri ve Anlamı 57
a-İşçinin Korunması 57
b-İşçinin Kişiliğinin Tanınması ve İşçinin Kişilik Haklarının Anlamı 58
III-İş Sağlığı ve Güvenliği Alanında Yeni Yaklaşımlar: İş Sağlığı ve Güvenliği
Kavramında Genişleme 63
1-Genel Olarak 63
2-Uluslararası Alandaki Düzenlemelerin Etkisi 66
a-Birleşmiş Milletler Belgeleri 66
b- Uluslararası Çalışma Örgütü Sözleşmeleri 68
c-Avrupa Hukukunda 73
aa- Avrupa Konseyi Hukukunda 73
bb- Avrupa Birliği Hukukunda 77
aaa-Anlaşmalar 77
bbb- Direktifler 80
cc-Psikososyal Riskler ve Birlik Hukukunun Konuya Yaklaşımı 84
aaa- Çerçeve Anlaşmalar 85
aaaa- İşe Bağlı Stres Konusundaki Çerçeve Anlaşma 85
bbbb-İşyerinde Taciz ve Şiddet Konusunda Çerçeve Anlaşma 87
bbb- İşyerindeki Risklerle Mücadele Hakkındaki Komisyon Stratejisi 88
d-Uluslararası ve Bölgesel Örgüt ve Kuruluşların Etkisi 90
3-Bazı Yabancı Ülke Hukuklarında Hukuki Düzenlemeler ve Yaklaşımlar 93
a-Genel Olarak 93
b- Belçika 93
c-Fransa 96
d-Almanya 97
e-Diğer Bazı Ülkelerde 100
4-Türk Hukukunda 102
İKİNCİ BÖLÜM
TÜRK HUKUKUNDA İŞE BAĞLI PSİKOSOSYAL RİSKLER
4. İŞ HUKUKU AÇISINDAN 109
I- Genel Olarak İşe Bağlı Psikososyal Risklerin Hukukumuzdaki Yeri 109
II- İşverenin Gözetme Borcu 110
1-Genel Olarak 110
2-İşçiyi Gözetme Borcunun Kapsamı 112
a-İşçinin Kişiliğini Koruma Borcu 112
aa-Tacize Karşı Koruma 117
aaa-Psikolojik Tacize Karşı Koruma 118
bbb- Cinsel Tacize Karşı Koruma 123
bb- Kişisel Verilerin Korunması 127
cc-Ev Düzeni İçinde Çalışmada 132
b-İş Sağlığı ve Güvenliğini Sağlama Yükümü 132
aa-Genel Olarak 132
bb-Yükümlülüğün Genel Çerçevesi 135
aaa-Gerekli Her Türlü Önlemi Almak 135
bbb-Alınan Önlemleri İzleme ve Denetleme 136
ccc- Bilgilendirmek ve Eğitmek 137
ddd-Risk Değerlendirmesini Gerçekleştirmek 139
aaaa-Genel Olarak 139
bbbb-Risk Değerlendirmesi Yapılma Süreci 141
cccc-Değerlendirmede Dikkate Alınacak Hususlar 142
aaaaa-Belirli Risklerden Etkilenecek Çalışanların Durumu 143
bbbbb-Kullanılacak İş Ekipmanı ve Kimyasal Maddelerin Seçimi
ve İşyerinin Tertip ve Düzeni 143
ccccc- Özel Olarak Korunması Gereken Çalışanların Durumu 144
dddd- Kontrol, Ölçüm, İnceleme ve Araştırma Yapılması 144
eeee- Değerlendirme Sonucu 144
ffff-Risklerin Yeniden Değerlendirilmesi 145
eee- Çalışanın İşe Uygunluğunu Dikkate Alma ve Sağlık Gözetimine
Tabi Tutma 145
fff- Özel Tehlike Bulunan Yerlere Girilmesini Önleme 146
ggg-Diğer Bazı Yükümlülükler 147
cc-Yükümlülüğe Uygulanacak Genel Esaslar 147
aaa-Risklerden Kaçınma ve Kaçınılması Mümkün Olmayan Riskleri
Analiz Etmek 148
bbb- Risklerle Kaynağında Mücadele 148
ccc- İşin Kişiye Uygun Hale Getirilmesi 149
ddd- Teknik Gelişmelere Uyum Sağlama 149
eee- Daha Az Tehlikeli Olanla Değiştirme 150
fff- Genel Bir Önleme Politikası Geliştirme 150
dd-İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerini Yerine Getirme ve Organizasyon
Oluşturma Yükümlülüğü 151
aaa-Genel Olarak 151
bbb- İşyeri Hekimi ve İş Güvenliği Uzmanı Çalıştırma Yükümü 152
aaaa-Genel Olarak 152
bbbb-Görev ve Yetkilerinin Psikososyal Riskler Açısından Değerlendirilmesi 153
ccc-İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinin Ortak Sağlık ve Güvenlik
Birimleri veya Toplum Sağlık Merkezinden Hizmet Alınarak
Sağlanması 159
ddd-İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimi Kurma Yükümü 160
eee-İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu Kurma Yükümü 161
fff-Çalışan Temsilcilerinin Belirlenmesi ve Çalışanların Görüşlerinin
Alınarak Katılımlarının Sağlanması 164
3-Gözetme Borcuna Aykırılık 166
a-İşveren Açısından 166
aa-İşverenin Hukuki Sorumluluğu 166
bb-İdari ve Cezai Yaptırımlar 170
b-İşçinin Başvurabileceği Hukuki Yollar 171
aa-Genel Olarak 171
bb-Çalışmaktan Kaçınma Hakkı 172
cc- İş Sözleşmesini Feshetme Hakkı: Haklı Nedenle Fesih 174
aaa- Genel Olarak 174
bbb-Sağlık Nedenleriyle Fesih 176
ccc-Ahlak ve İyiniyet Kurallarına Uymayan Haller ve Benzerleri
Sebebiyle Fesih 181
III-Dürüstlük Kuralı Açısından 187
1-Genel Olarak 187
2-İşverenin Yönetim Yetkisinin Kullanılmasında 188
3-İşçinin İş Görme Borcu Açısından 196
4-İşçinin İtaat Borcu Açısından 198
IV-Eşitlik İlkesi Açısından 199
V-İş Sağlığı ve Güvenliğinin Kurumsal Yapısı ve Denetim Organlarının Rolü 208
VI-Sendikaların Rolü 212
VII- İspat ve Deliller 214
5. SOSYAL GÜVENLİK HUKUKU BAKIMINDAN 219
I-Genel Olarak 219
II- İş Kazası Açısından 222
III-Meslek Hastalığı Açısından 229
GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ 235
YARARLANILAN KAYNAKLAR 241
