Cumhuriyet Öncesi Vatandaşlık Eğitimi Metinleri - 5
Hürriyet
Kimsenin hukukuna tecavüz etmemek şartıyla insanlar serbesttirler. Zira Kanun-ı Esasî herkesin kanun dairesinde serbest olduğunu yazıyor. Hürriyet insanın her hususta serbest olması demek değildir. Yani kendi gibi serbest olan diğer insanların haklarını gözetmeye mecburdur. Demek oluyor ki serbest olmakla beraber birtakım şeyleri gözetmesi lazımdır. Mesela kendi hanesinde oturan bir adam istediğini yapabilir. Fakat kanun haricinde olmamak şarttır.
Komşularını rahatsız edecek derecede gürültü edemez. Zira öyle yaparsa komşularının hakkına tecavüz etmiş ve kanun haricine çıkmış olur. Buna mukabil kendi hakkına tecavüz etmiş olanlardan hükümete müracaat etmek suretiyle hakkını aramak da serbesttir. Şeriatın, kanunun men etmediği işleri işlemekte hürdür. Zira Kanun-ı Esasî böyle emrediyor.
Adalet
İnsanların kendi aralarında birbirlerinin hakkını gözetmeleri taht-ı mecburiyettedir. Buna adalet derler. Adalet dairesinden çıkanları o daireye sokmak için hükümetin ahalisi beyninde tevzi edeceği şeye de adalet derler. Mesela, yekdiğerini döven, öldüren adamları adalet dairesine sokarak terbiye etmek adalettir.
Vatan
Vatan diye insanın yalnız doğduğu yere demezler. Vatan insanlara dedelerinden kalmış emanettir. Onu sevmezsek başkalarına kaptırırsak alçak adam sayılırız. Emanete hıyanet etmiş oluruz. İşte evlatlarım siz de vatanınız olan Memâlik-i Osmaniye’yi seviniz onu başkalarına kaptırmayınız. O emaneti hiç unutmayınız.
